निर्वाचन आयोगले आगामी वैशाख २०७९ मा स्थानीय तहको निर्वाचनको मिति घोषणा गरेसँगै सबै दलहरू चुनावलक्षित कार्यक्रम बनाउन व्यस्त छन् । कोही आफ्नो उम्मेदवारी घोषणा गर्नमा अनि कोही आफ्ना नेताको समर्थनमा बोलिदिन व्यस्त देखिन्छन् । उसै गरी, चिया पसल तथा जमघटमा कस्तो जनप्रतिनिधिको चाह राख्ने भन्ने विषयमा आ–आफ्नो धारणा बनाउनमा व्यस्त छन् ।

नेपालको संविधान २०७२ लागू भएपछि पहिलो पटक भएको स्थानीय तहको निर्वाचन (२०७४) ले चुनेका जनप्रतिनिधिहरूको समय अवधि सकिन लागेको छ । जनप्रतिनिधिको अवधि सकिन आँटेपछि सरकारले निर्वाचनले आगामी वैशाख ३० गते देशभरका सात सय ५३ स्थानीय तहको निर्वाचन हुने घोषणा गरेको हो ।

अघिल्लो निर्वाचन भएको पाँच वर्ष बितिसकेको छ । यो पाँच वर्षको अवधिमा केही दलहरू टुक्रिएका छन् भने केही जोडिएका छन् । तीमध्ये नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) एमालेबाट टुक्रिएर एकीकृत समाजवादी पार्टी बनेको छ । एमालेको नेतृत्व केपी शर्मा ओलीले गरिरहेका छन् भने नेकपा ‘एस’लाई माधवकुमार नेपालले हाँकिरहेका छन् । यी दुवै दल पनि स्थानीय तह निर्वाचन केन्द्रित भएर लागिपरेका छन् ।

यता, राष्ट्रिय प्रजातान्त्रिक पार्टी (राप्रपा) बाट अलग भएर कमल थापाले राप्रपा नेपाल बनाउने घोषणा गरिसकेका छन् । राप्रपा अहिले राजेन्द्र लिङ्देनको नेतृत्वमा छ भने कमल थापा स्थानीय तह निर्वाचनलक्षित हुँदै पार्टी विस्तारमा लागिपरेका छन् ।

यसै गरी, नयाँ शक्ति र सङ्घीय समाजवादी फोरम मिलेर बनेको जनता समाजवादी पार्टी फुटाउन तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी ओली लाग्दासमेत फुटेन । समाजवादी पार्टी फुटाउने योजना बनाउने योजनासहित ओलीकै निर्देशनमा जसपाका सांसद सुरेन्द्र यादव अपहरणमा परेका थिए । यादवसहितलाई विभिन्न प्रलोभनमा काठमाडौँ ल्याई होटेलमा राखिए पनि त्यो योजना विभिन्न कारणले योजना सफल हुन सकेको थिएन ।

अघिल्लो स्थानीय तहको निर्वाचनको नतिजा कस्तो ?

तीन चरणमा सम्पन्न भएको उक्त निर्वाचनमा पहिलो चरणमा २०७४ साल वैशाख ३१ गते प्रदेश ३, ४ र ६, दोस्रो चरणमा असार १४ गते प्रदेश नम्बर १, ५ र ७ र पहिलो चरणको निर्वाचन भएको चार महिनापछि असोज २ गते प्रदेश २ मा तेस्रो चरणको निर्वाचन गरी स्थानीय तहको निर्वाचन सम्पन्न गरिएको थियो ।

तीन वटा प्रदेशका ३४ जिल्लामा रहेका दुई सय ८३ स्थानीय तहमा भएको पहिलो चरणको निर्वाचनमा नेकपा एमालेले एक सय २५ स्थानहरूको प्रमुख पदमा जितेर पहिलो पार्टी बनेको थियो भने काङ्ग्रेस एक सय पाँचसहित दोस्रो र माओवादी केन्द्रले ४६ स्थानमा जित हासिल गरेको थियो ।

पहिलो चरणजस्तै दोस्रो चरणको निर्वाचनमा पनि नेकपा एमाले एक सय ५० स्थानहरूमा आफ्नो पार्टीका जनप्रतिनिधिहरू निर्वाचित गरेर पहिलो स्थानमै कायम रहेको थियो भने नेपाली काङ्ग्रेस एक सय २२ सहित दोस्रो र माओवादी केन्द्र ३८ स्थानसहित तेस्रो भएको थियो । तीन प्रदेशका ३५ जिल्लामा रहेका तीन सय ३४ स्थानीय तहमा दोस्रो चरणको निर्वाचन २०७४ साल असार १४ गते सम्पन्न भएको थियो ।

पहिलो र दोस्रो चरणमा प्रथम स्थान ओगटेको नेकपा एमाले तेस्रो चरणमा मधेस प्रदेशमा भएको निर्वाचनमा भने पाँचौँ स्थानमा खुम्चिन पुगेको थियो । आठ जिल्लाका एक सय ३६ स्थानीय तहमध्ये नेपाली काङ्ग्रेसले ४० स्थानीय तहका प्रमुख पदहरूमा आफ्नो पार्टीका उम्मेदवारहरूको जित निकाल्दै पहिलो स्थानमा, तत्कालीन सङ्घीय समाजवादी फोरमले २६ स्थानसहित दोस्रो, तात्कालिक राष्ट्रिय जनता पार्टीले २५ स्थानसहित तेस्रो, माओवादी केन्द्रले २१ स्थानसहित चौथो र नेकपा एमालेले १८ स्थानसहित पाँचौँ पार्टी बन्दा विजयकुमार गच्छदारको नेपाल लोकतान्त्रिक फोरमले तीन स्थानका प्रमुख पदहरूमा आफ्ना उम्मेदवारहरू विजयी गराउन सफल भएको थियो ।

निर्वाचन आयोगको वेबसाइटमा राखिएको स्थानीय तहको निर्वाचन २०७४ को नतिजालाई थप विश्लेषण गर्दा त्यो समयमा नेकपा एमालेले दुई सय ९४ स्थानमा प्रमुख (नगरप्रमुख र गाउँपालिका अध्यक्ष) जितेको थियो । सात सय ५३ स्थानीय तहमध्ये तीन सय ३१ तहका उपप्रमुख (उपमेयर र गाउँपालिका उपाध्यक्ष) एमाले पार्टीबाट विजयी भएका थिए । त्यस्तै गरी दुई हजार पाँच सय ६० वडाध्यक्ष र १० हजार नौ सय १५ वडा सदस्य एमालेबाट निर्वाचित भएका हुन् ।

देशभर ६ हजार सात सय ४२ वडाध्यक्ष र २६ हजार नौ सय ७० वडा सदस्य चुनावमार्फत जनप्रतिनिधि बनेका थिए । एमालेबाट देशभर १४ हजार एक सय जनप्रतिनिधिहरू निर्वाचित भएको निर्वाचन आयोगको तथ्याङ्कले देखाउँछ । तीन चरणमा गरेर सम्पन्न भएको २०७४ सालको स्थानीय तहबाट निर्वाचित भएका कुल ३५ हजार दुई सय १८ जनप्रतिनिधिमध्ये एमाले पार्टीबाट ४० दशमलव ०४ प्रतिशत जनप्रतिनिधिहरू निर्वाचित भएका थिए ।

स्थानीय तहको निर्वाचन २०७४ मा दोस्रो पार्टी बनेका नेपाली कांग्रेसबाट चुनावमा होमिएका उम्मेदवारमध्ये दुई सय ६६ जना प्रमुख, दुई सय २३ जना उपप्रमुख २ हजार दुई सय ८७ जना वडाध्यक्ष र ८ हजार ६ सय ८० वडा सदस्य गरी ११ हजार चार सय ५६ जनप्रतिनिधिहरू विजयी भएका हुन् ।

त्यस्तै गरी, तेस्रो पार्टी बनेको माओवादी केन्द्रले एक सय ६ स्थानमा प्रमुख, एक सय ११ स्थानमा उपप्रमुख एक हजार एक सय दुई स्थानमा वडाध्यक्ष र चार हजार एक सय २१ स्थानमा वडा सदस्य गरी कुल चार हजार चार सय ४० जना जनप्रतिनिधिहरू विजयी गराउन सफल भएको थियो ।

अब के होला ?

अब हुन गइरहेको दोस्रो स्थानीय तहमा पनि एमाले पहिलो पार्टी नै बन्छ त ? यो आम चासोको विषय हो । दुई पटकसम्म संसद् भङ्ग गरेपछि बालुवाटारबाट बाल्कोट पुगेका पूर्व प्रधानमन्त्री तथा एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले आफ्नो पार्टी नै पहिलो पार्टी बन्ने दाबी गरिरहेका छन् ।

एमसीसीको कारणले गर्दा सत्ता गठबन्धन टुटफुटको अवस्थामा पुगिसकेको छ । नेपाली काँग्रेसका वरिष्ठ नेता रामचन्द्र पौडेलले नेपाली कांग्रेससँग तीस प्रतिशत मात्र मत भएको कारण पहिलो पार्टी बन्नको लागि गठबन्धन कायम राख्नुपर्ने बताउँछन् भने सभापतिमा पराजित भएका शेखर कोइराला भने स्थानीय चुनावमा गठबन्धन नगर्ने पक्षमा छन् । नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डसँग केहिदिन अगाडि खुमलटारमा भेट गर्दै कोइरालाले स्थानीय स्तरमा काँग्रेसका कार्यकर्ताहरूले माओवादीलाई भोट नहाल्ने बताएका थिए ।

राप्रपाको एकता महाधिवेशनबाट अध्यक्षमा निर्वाचित भएका राजेन्द्र लिङ्देनले युवाहरूलाई समेट्दै अगाडि बढ्ने भन्दै अभियन्ता ज्ञानेन्द्र शाहीलाई आफ्नो पार्टीमा समावेश गर्ने निर्णय गरिसकेका छन् । यसले आगामी चुनावमा राप्रपाको अवस्था अघिल्लो निर्वाचनमा भन्दा राम्रो हुने विश्लेषण गर्न सकिने भएता पनि पूर्व अध्यक्ष कमल थापाले नयाँ पार्टी घोषणा गरेको हुनाले त्यसको असर राप्रपामा पर्ने देखिन्छ ।

एमसीसीलाई लिएर सरकारमा सहभागी अर्को दल जसपा भित्र दुई थरी विचार निर्माण भइरहेको छ । बाबुराम भट्टराई पक्षधर जसरी पनि एमसीसी पास गर्नुपर्छ भन्नेमा दृढ छन् भने उपेन्द्र यादव पक्ष एमसीसी जस्ताको जस्तै पास नहुनेमा अडिग छन् ।

जसपाबाट फुटेको लोसपाले एमसीसीलाई जस्ताको जस्तै पास गर्ने बताइरहेको छ । श्रीलंकामा एमसीसी पास गर्नुपर्छ भन्ने पक्षधरहरू चुनावमा भोट नपाएको उदाहरण दिँदै नेपालमा एमसीसीको समर्थन गरिरहेका नेपाली काँग्रेस र लोसपाले पनि आगामी निर्वाचनमा यसअगाडिको भन्दा कम सिट ल्याउने आङ्कलन हुन थालेको छ ।

अहिलेसम्मको अवस्थालाई हेर्दा स्थानीय तहको चुनावमा एमाले र कांग्रेसले पहिलेको भन्दा कम सिट, राप्रपा र माओवादी केन्द्रले अघिल्लो पटकको चुनावमा भन्दा बढी सिट ल्याउने देखिन्छ । तर समय अझैँ बाकी रहेकाले माहोल यस्तै नै हुन्छ भनेर अहिल्यै नै आङ्कलन गर्न निकै गाह्रो छ ।