“हिउँ पर्यो फुरुरु हिमाली भेगैमा” राजु लामा द्वारा स्वर बद्ध कालझैँ यो गीत नसुन्ने सायद कमै होलान् ।जब हिउँद सिजन सुरु भएर डाँडा पाखामा हिउँ पर्न थाल्छ सबैको मन मुटु र ओठ बाट यही गीत गुञ्जिने गर्दछ।
पूर्व मेची देखि पश्चिम महाकाली अनि उत्तर हिमाल देखि तराईको समथर भूभाग सम्म फैलिएको मेरो देश नेपाल बहुजाती, भाषा धर्म र संस्कृतिको साझा फूलबारी हो। विश्वका १४ वटा उच्च हिमशृङ्खला मध्ये आठ वटा हिमशृङ्खला मेरै देशमा पर्दछन्। जसअन्तर्गत सगरमाथा विश्वकै उच्च हिमशृङ्खला हो।
वर्षा याममा ठिरिंग उभिएका हिमाल हिउँद याम सुरु हुने बित्तिकै हिउँले गर्दा बेहुली सिगारिएझै धपक्क चाँदीको घुम्टो ओढेर सुन्दर बनेर आँखै अगाडि उभिएका हुन्छन्। यस्तो देख्दा जो कसैको मन प्रफुल्लित हुने गर्छ।
जब काठमाडौँ को चन्द्रागिरी, नगरकोटमा,हिउँ पर्यो भनी सुन्छु तब मालाई आफ्नो जन्मभूमि जुम्लाको धेरै याद आउने गर्छ। जहाँ मेरो बाल्यकाल हिउँसंग रमाइलोसँग बितेको थियो।
आकाश माथि बादल मडारिँदै गर्दा घर माथिको ओखरको रुखमा काग कराउँदा अनि एक हुल चीचिया(चरा)आकाशमा आएर फन्को मार्दा बूढापाखाले अब हिउँ पर्छ है केटाकेटी हो भनी भन्दा हामी अब स्कुल बिदा हुने भयो घरमै बसेर साथीहरू संग हिउँ खेल्न पाइने भयो भन्दै खुसी भएको याद आउँछ।
जब बिहानै देखि बादल लागेर हिउँ पर्ला जस्तो हुन्थ्यो तब घर बाहिर निस्की साथी भाइ आफन्तहरू एकै ठाउँ जम्मा भएर छरपस्ट भएका दाउरा र सुकेका पात पतिँगर टिपी ठुलो आगो बाल्दै तापेको अनि बुढापाकाले कथा कविता उखान टुक्का भन्दै रमाइला कुराहरू गरेको याद आउँछ।
जब आकाश बाट चाँदीका टुक्रा पर्न सुरु हुन्थ्यो घरको भान्सामा मकै अनि सिमीको दाना, थुक्पा, खसीको खुट्टाको सुप पाक्न थाल्थ्यो । घर बाहिरको माहौल निकै चिसो हुने भएको हुँदा सबै जना घर भित्रै आगो बालेर एकै ठाउँ बस्थ्यौ।
विशेषतः यस्ता परिकारहरू पौष १५ गतेका दिन घरघरमा बन्ने गर्थे। स्थानीय परम्परागत अनुसार पौष १५ गते रातभरि सबै जना मिली मिठो झोलिलो परिकार बनाउँदै खाँदै नसुती छर्लङ्गै रात बिताउने गर्दथे। आजका दिनसम्म नपरेको हिउँ आजको रातमा पर्ने स्थानीयहरूमा जनविश्वास छ। त्यहाँका स्थानीयले पौष १५ लाई पर्वकै रूपमा लिने गर्दछन्। पौषको हिउँ सिला माघको हिउँ विला ।हिउँ पर्यो पुष बुढाबुढी रुश, हिउँ पर्यो माघ बुढाबुढी भाग भन्ने जस्ता आख्यान चर्चित छन्।
लेक तिर चिसो बढेका कारण चराचुरुङ्गी, जङ्गली जनावर बेसी खेत बस्ती तिर आउने गर्थे।घरको ढोकाबाट चिहायर हेर्दा पूर्वमा चिमारा मालिका,पश्चिममा भुडिचुल्ला मालिका, उत्तरमा डाँफे लेक र दक्षिण मा छिनालाग्नमा हिउँ परेर बेहुली झैँ चिटिक्क सिगाँरिएका देखिन्थे।जता त्यतै घर आँगन, खेत,बारी,पाखा,पहेरामा हिउँ देख्दा आफू स्वर्ग मै बसेको जस्तो आवास हुन्थ्यो।
प्राय जसो हिउँ राति धेरै पर्थ्यो तर दिनमा हिउँ पढ्दै गर्दा साथीभाइहरूसँग गाउँ घुम्नु को मज्जा बेग्लै हुन्थ्यो। धेरै हिउँमा नखेल केटाकेटी हो चिसो लाग्ला है भनी आफन्तले भन्दा केही पनि हुँदैन भन्दै हिँडेको हिजो जस्तै लाग्छ।
जब हिउँ पर्न रोकिन्थ्यो आकाश बिस्तारै खुल्दै आउँथ्यो तब घामका किरणले हिमाललाई स्पर्श गर्दा घर अगाडिका गगनचुम्बि हिमाल चाँदीझैँ टलक्क टलकिन्थ्यो। वरिपरिको वातावरण पनि निकै राम्रो देखिन्थ्यो।
घरका थाडो( छत) मा परेको हिउँ नबिलाओस् भनेर सर्वप्रथम छतको हिउँ फाल्ने गरिन्थ्यो। जसको पहिला फालेर सकिन्छ तिनीहरूले अरूको फाल्न सघाउने चलन पनि थियो । सबैका छतमा हिउँ फाल्दै गरेका मान्छेहरू देखिँदा त्यो दृश्य एकदम मनमोहक देखिन्थ्यो। छतको हिउँ फाली सके पछि साथीभाइ मिलेर घर तल तिरका खेत बारी मा हिउँ खेल्न निस्कन्थ्यो। हिउँ परेका खेतका आली चहार्दै हिँड्थ्यौ ।
डाँफे,मुनाल,कालिज आदि जस्ता चराचुरुङ्गीहरू चिसो र आहाराको कमीले खेतका आली तिर आउने भएका हुनाले धेरै जनाले खेतमा पासो थापेका हुन्थे। सबै साथीहरू मिलेर पासो निकालिन्थ्यो। साथीहरू दुई भागमा विभाजित भएर हिउँका डल्ला बनाएर एक आपसमा हानाहान खेल्दै रमाइलो गर्थ्यौ।
घर नजिकैको बेर्नामा फराकिलो ठाउँ भएको हुँदा सबै जना त्यहाँ जम्मा हुन्थ्यौँ । हिउँको मान्छे बनाएर त्यसलाई टाढै बाट हिउँ को डल्लाले हानि ढाल्ने खेल पनि खेल्थ्यौँ।साँच्चै नै त्यो बेला जसले पहिला लगायो त्यसले आफूलाई ठुलै बहादुर सम्झिन्थ्यो। सायद जुम्लामा जन्मेर पनि होला सनो हुँदा हिउँसँग सारै सामीप्य हुन पाइयो । बाटोमा हिँड्दै गरेका मान्छे लाई ढुस्का (अग्लो ठाउँ) बाट हिउँ का डल्लाले हानेर धेरै रमाइलो गरियो।कतिले त हाँसेर उनीहरू पनि माथितिर हान्थे भने कति जना रिसले आगो भएर लखेट्न पनि आउँथे।
हामी भन्दा ठुलाहरू कुकुर साथमा लगेर सिकार खेल्न जान्थे जङ्गल तिर। हामी भने खेतमा गएर त्यहाँ आएका चराचुरुङ्गीहरूको पछिपछि दगुर्दै रमाइलो गर्थ्यो। साथीभाइहरूसँग दान साँघुको खोला पारी पट्टी गएर चिप्लेटी खेल्ने गर्थ्यो।
सानो हुँदा हिउँसंग रमाएका खेलेका कुराहरूको मात्र याद छ। तर अहिले आएर बुझ्दै छु चाँदी झैँ टलक्क टल्किएका बस्तीहरूले लगातार हिउँ पर्दा खेरि खेप्नु परेको दुःख,पीडा र वेदना।
आज भोलि काठमाडौँमा हिउँ परेर मान्छेहरू डाँडाकाँडा घुम्न गएको देख्दा मलाई पनि लाग्ने गर्छ यसरी मान्छेहरूको घुइँचो हिउँ हेर्नकै लागि कर्णालीका हुम्ला, जुम्ला, डोल्पा, कालिकोट र मुगु तिर गएको देख्न पाउने कहिले होला?
सहरबजारमा जन्मिएर कहिल्यै हिउँ नदेखेका रहरमा हिउँ खेल्न पुगेका र हिउँसँग जन्मजातै लडिबुडी गर्दै जीविकोपार्जन गर्ने मानिसहरूको दुःख कष्ट कस्तो छ त्यो पनि सहरमा जन्मिएकाले बुझ्न जरुरी छ ।
हिउँ हेर्नमा जति आनन्द मिल्छ भोग्नुमा त्यति आनन्द काहा मिल्छ र? वरिपरि ठडिएका सल्ला धुपी, स्याय र ओखरका रूखहरूमा थुप्रिएको हिउँले रुखको स्वरूप नै बदलिदिन्छ। कठ्याङ्ग्रिने जाडो भए पनि प्रकृतिले रातभरमा मेहनत गरेर धर्तीलाई नै सिँगारे झैँ लाग्छ। जता हेर्यो सेतै सेतो। हिउँको भार थेग्न नसक्दा रुखका हाँगाहरू भाँचिन्छन्। एकैचोटी हिउँका थुप्रा जमिनमा ध्यापध्याप खस्छन्।केही कणहरू हावामा उड्छन् अनि पंक्षीहरु एक रुखबाट अर्को रुखमा भुर्र उठ्दा पनि हिउँका कणहरू हावासँग उड्छन् जसले गर्दा वरिपरिको वातावरण रमणीय बनाउँछ ।
देशका विभिन्न भागमा हिमपातसँगै वर्षा भयो प्रकृति सुन्दर देखियो तर फरक यो थियो धनी वर्गहरूले टिकट नै काटेर कालिन्चोक, चन्द्रागिरि जस्ता देशका रमणीय डाँडाहरूमा गए फोटो खिचे प्रकृतिले भरपुर आनन्द दियो तर गरिब वर्गहरूको अफिस छुटो, रोजीरोटी छुट्यो चुलो निभ्यो, शरीर कक्रिए उनीहरू ओछ्यानमा बसे आगो तापे यो प्रकृतिले भरपुर कष्ट दियो।
हुनेखाने धनी वर्गहरूको लागि राम्रो मेमोरी र खोज भयो भने गरिबी गाउँले हर्को लागि एक कष्टकर रोग भयो ।
अन्ततः काठमाडौँको डाँडामा हिउँ हेर्नेको घुइँचो देखिए जस्तै कर्णालीका जिल्लाहरूमा पनि हिउँ हेर्ने र खेल्नेको घुइँचो चाँडै देख्न पाइयोस् । फेरि पनि रामचन्द्र काफ्लेले “हिउँचुलीमा हिउँ पर्यो फुरुरु आफ्नै गाउँ आफ्नै ठाउँ लाग्छ नि रमाइलो” गीतमा भनेझैँ पक्कै पनि हो जतिले जेसुकै भने पनि काठमाडौँमा हिउँ पर्यो भन्दा मलाई मेरै जन्मभूमि जुम्लामा हिउँ सँगै बाल्यकाल बिताएको र धेरै रमाइलो गरेको याद आउने गर्छ। “जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरीयसी…।”
(जुम्ला घर भएका लेखक बाल गोपाल देवकोटा एभरेस्ट इन्जिनियरिङ कलेज सानेपा, ललितपुरका ब्याचलर इन सिभिल इन्जिनियरिङ चौथो वर्षमा अध्ययनरत विद्यार्थी हुन्।)
