विश्वबाट विस्थापित १५० बर्ष पुरानाे माेडेल अन्तर्गतकाे न्यारो ब्रोडगेज लिकमा मात्र चल्ने रेल अव जनकपुर जयनगरमा सञ्चालनमा आउने भएकाे छ ।
नेपाल सरकार विशेष गरि प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीकाे महत्वकांक्षी याेजनका अन्तर्गतकाे याे रेल कम गति क्षमता भएकाे , सञ्चालनमा अत्यान्तै खर्चिलो र मर्मत सम्भारमा समेत झन्झटिलाे मानिन्छ । भारतमा बनेकाे याे रेल स्वयं भारतले समेत पछिल्लाे समय विस्थापन गर्दै लगेकाे छ ।
मध्यम दूरीका लागि मात्र चल्ने याे रेल प्रति प्रतिघण्टा १०० किलोमिटर दूरी तय गर्न सक्छ । यस्ताे रेल पहाडी क्षेत्रमा मात्र चल्ने पुरानाे माेडेलकाे रेल हाे । नेपालले झन्डै ८५ करोड रुपैयाँमा दुई सेट रेल खरिद गरेका रेल मध्ये एउटा शुक्रबार दिउँसाे नेपाल जनकपुर आइपुग्ने छ ।
डिजेल इन्जिनबाटमात्र सञ्चालन हुने भएकाले याे रेललाइ उपयाेगी मानिदैन र अत्यन्तै खर्चिलाे मानिन्छ । भारत लगायतका मुलुकले झन्डै २५ बर्ष पहिलेदेखि नै यस्ता इन्धन क्षमताका रेललाइ विस्थापित गरेर विजुलीबाट चल्ने नयाँ माेडेलका रेल सञ्चालनमा ल्याएका छन ।
विजुलीबाट चल्ने पछिल्लाे माेडेलका रेलकाे गति ३०० किलाे मिटर प्रतिघण्टा भन्दा माथी छ । भारत , पाकिस्थान, चीन लगायत नेपालका छिमेकी मुलुकले समेत न्यारो ब्रोडगेज लिंकमा मात्र चल्ने रेललाइ विस्थापित गरेर विधुतीय रेल सञ्चालनमा ल्याएका छन् ।
नेपाल ल्याउन लागेकाे रेलकाे एउटा सेटमा पाँचवटा डिब्बा हुनेछन् । रेलको एउटा सेटमा एक पटकमा १२ सयदेखि १३ सयजनाले यात्रा गर्न सक्नेछन् । नेपालमा याे रेल सञ्चालन गर्ने जनशक्ति नभएकाले कम्तीमा एक वर्षसम्म भारतबाट चालक ल्याएर चलाउनु पर्ने छ ।
मर्मतका लागि पनि प्राविधिकहरू चाहिने भएकोले त्यो पनि निश्चित समयका लागि भारतबाट ल्याउनु पर्ने छ । धनुषाको कुर्थादेखि भारतको जयनगरसम्म ३५ किलोमिटरको दूरीमा रेल सञ्चालन गर्न लागिएको याे रेल तत्काल जयनगरदेखि जनकपुरसम्म मात्र संचालनमा अाउने छ ।
नेपाल सरकारले ल्याउन लागेकाे याे रेल पुरानाे माेडेलका कारण यस प्रणलीकाे रेल सञ्चालनले राज्यमाथि आर्थिक भार थपिने बाहेक उपब्धी हुने छैन ।
सामाजिक सञ्जालमा पत्रकार कमल बुढा लेख्छन् : “अहिले खुब हल्लाखल्ला गरिएको रेल सेवा सन् १९३७ मा जयनगरदेखि जनकपुरसम्म तत्कालिन राणा प्रधानमन्त्री चन्द्र शमसेरको पालामा सञ्चालन भएको थियो । सोही रेल लिंकको स्तरोन्नति गरेर ब्रोड गेजमा विस्तार गरी त्यही ट्रयाकलाई पुनः सञ्चालनमा ल्याइने भएको हो ।
सत्तारुढ पार्टीका नेता कार्यकर्ताले यसलाई ओलीको सपना भनेर अतिरन्जित गरेको देखियो । त्यसो नगरौ मित्रहरु, यस्ता भ्रमले भोट बढ्ने जमाना उहिलै गइसके, ओलीले त नेपालको पुर्वपश्चिम रेल गुडाउछु भन्ने आस्वाशन बाडेका थिए । आफ्नै पालामा त्यो कुरा पुरा गरेर देखाउन, त्यही दिन हामी पनि खुसीको स्टाटस लेखौला ।”
भारतलाई उपनिवेश बनाएका वेला ब्रिटिस शासकले विक्रम संवत् १९९४ मा महोत्तरीको जंगलबाट काठ ढुवानीका लागि ५२ किलोमिटर रेल्वे सञ्चालन गरेका थिए । पछि ती रेल नेपाललाई जिम्मा दिइएको थियो । नेपालले ती रेलमा यात्रु ओसारपसार गरेको थियो । तर, ०५९ मा आएको बाढीले जीर्ण अवस्थामा रहेको महोत्तरीको विग्ही नदीको पुल भत्काइदियो । त्यसपछि रेल जनकपुर–जयनगर २९ किलोमिटरमा सीमित भयो ।
कम्पनीको दावी रेल विश्वमै नयाँ मोडलअनुसार
कम्पनीले डिजेल इलेक्ट्रिक मल्टिपल युनिट भएका रेल डिजेल र विद्युत् दुवैबाट चल्ने विश्वमै नयाँ मोडेलका रूपमा तयार गरिएको दाबी गरेको छ । डिपिसी १९०१ र डिपिसी १९०२ नम्बरको दुवै रेल १६ सय हर्स पावरका छन् ।
प्रतिघन्टा ११० किलोमिटरको गतिमा चल्न सक्ने रेलमा एक हजार तीन सय सिट क्षमता छ । एउटै इन्जिन भए पनि दुवैतर्फबाट चलाउन सकिने रेलको एउट बोगी (डब्बा)मा ७० सिट छन् । २० मिटर लामो रेलको इन्जिनबाहेक एक एसी र दुई जनरल बोगी छन् ।
प्रतिकिलोमिटर दुई लिटर डिजेल खपत हुने रेलमा आवश्यकताअनुसार थप चारवटा बोगीसम्म जोड्न सकिने निर्माण कम्पनीको दाबी छ । नेपाललाई लक्षित गरी बनाएको रेल भारतमा सञ्चालनमा रहेको अन्य रेलभन्दा फरक रहेको निर्माण कम्पनीका मेकानिकल इन्जिनियर दीपक त्रिपाठीले बताए ।
दुवै फरक र आकर्षक मोडेलका रेल रहेको तथा गति र क्षमता राम्रो रहेको मेकानिकल इन्जिनियर त्रिपाठीले बताए । ‘यसको स्पिड र लोड बोक्ने क्षमता धेरै राम्रो छ । नेपालका लागि हामीले स्पेसल रेल डिजाइन गरेका छौँ,’ उनले भने, ‘यात्रीलाई झोला राख्न सजिलो हुने डिजाइन बनाइएको छ ।’
प्रत्येक बोगीमा शौचालय छ । एसीबाहेक अन्य जनरल बोगीमा ठाउँठाउँमा पंखा लगाइएको छ । यात्रुबाहक रेल भएकाले सामान ओसारपसार गर्न भने मिल्नेछैन । ‘मालसामान ओसारपसार गर्न मिल्दैन । पूर्णतः यात्रुबाहक रेल हुन्,’ इन्जिनियर त्रिपाठीले भने ।
