प्राचीन वास्तु पद्धतिमा भूमि (जग्गा जमिन) विशेष गरी भवन निर्माणका क्रममा गरिनु पर्ने शुद्धीकरण त्यसमा हुनसक्ने नाग दोष, जग्गाको मोहडा, जग्गामा प्रवेश गर्ने बाटो आदि विषयमा वास्तु शास्त्रमा धेरै कुराहरूको व्याख्या गरिएको छ ।
भवन निर्माण गर्ने दिन नाग कुन दिशामा कसरी बसेका छन् भन्ने कुरा पनि जान्नु अत्यन्तै आवश्यकता छ । पहिलो पटक खन्ने क्रममा नाग भएको भागमा नखनियाेस भनेर ज्योतिषहरूले मुहूर्त निर्धारण गर्ने गर्दछन् ।
वास्तुविद सुरेश चन्द्र रिजाल भन्छन्, ‘पछिल्लो समयमा सामान्य दिन हेरेर हतारमा गृह निर्माण कार्य थालनी गर्दा यसको असर बनाउँदै गर्दा देखा पर्न सुरु गर्छ ।’ सकेसम्म विज्ञहरूको सल्लाह अनुसार नै बनाउँदा शुभ तथा भनेको समयमा निर्माण कार्य सम्पन्न हुने उनको भनाई छ ।
लामो समयसम्म साधना तथा तपस्या बाट अनुसन्धान गरी निकालिएको उक्त सूत्र कै आधारमा बनाउनु पर्ने भवन आफू अनुकूल बिना मुहूर्त निर्माण कार्य गरिएकाले भनेको समयमा निर्माण पूरा नहुने, योजना गरिएको पैसा भन्दा पनि धेरै खर्च भइसक्दा पनि भवन पूर्ण हुन नपाउने त्यस्तै घर बनाउने भनेर जगको थालनी गरे लगत्तै उक्त रकम अरू काममा खर्च भएर घर पुरा हुन नपाउने अकस्मात् घरका सदस्य हरूको स्वास्थ्यमा समस्या देखा परेर रकम खर्च हुने जस्ता विभिन्न समस्या देखा परेमा तपाईँले सुरुवात गर्नु भएको समय नै खराब भएर हुनसक्ने रिजालले बताए ।
वास्तु कै आधारबाट भूमि कुन बेला सुतेको अवस्थामा रहन्छ त्यस्तै देवताहरू कस्तो समयमा जागृत रहन्छन् यी सब कुरा मुहूर्त बाट जानकारी प्राप्त हुन्छ । यसैबाट वास्तु शास्त्रले काम गर्ने हो । सूर्य कुन राशिमा हुँदा कस्तो मौसम र वातावरण हुन्छ ।
सूर्य र चन्द्रमाको अवस्थाले भूमिमा कस्तो प्रभाव पारिरहेको हुन्छ। राहु तथा केतु कुन बिन्दुमा रहेका छन् सबै कुराहरूको योग हेरेपछि मात्रै मुहूर्त निर्धारण हुन्छ र यही नै मुहूर्त हो ।
यसकै आधारमा वास्तु शास्त्रले मुहूर्त निर्धारण गरेर शिलान्यास गर्नु पर्ने नियम रहेको छ ।
