काठमाडौँ – प्रत्येक वर्ष आषाढ शुक्ल एकादशीका दिन मनाइने हरिशयनी एकादशी आजदेखि देशभर तुलसीको बिरुवा रोपेर विशेष पूजा आराधनासहित चतुर्मासा व्रत सुरु भएको छ। ज्येष्ठ शुक्ल एकादशीमा राखिएको तुलसीको दल आज घरघरमा मोठमा सारिन्छ। सनातन वैदिक परम्पराअनुसार तुलसीलाई भगवान् विष्णुको प्रतीक मानिन्छ र आजदेखि कार्तिक शुक्ल एकादशीसम्म तुलसीको मोठमा विशेष पूजा गरिन्छ।
धर्मशास्त्रविद् एवं नेपाल पञ्चाङ्ग निर्णायक विकास समितिका सदस्य प्रा.डा. देवमणि भट्टराईका अनुसार, आषाढ शुक्ल एकादशीदेखि कार्तिक शुक्ल एकादशीसम्म चार महिना भगवान् विष्णु क्षीरसागरमा शयन गर्नुहुने भएकाले यो दिनलाई हरिशयनी एकादशी भनिन्छ। यो चार महिनाको अवधिलाई चतुर्मासा पनि भनिन्छ।
वर्षमा २४ एकादशी पर्नेमा सक्ने भक्तजनले सबै एकादशीमा फलाहारसहित व्रत बस्छन्। नसक्नेले चतुर्मासाका आठ एकादशीमा र व्यस्त व्यक्तिहरूले हरिशयनी र हरिबोधिनी एकादशीमा फलाहार गरी व्रत बस्ने परम्परा छ। आज बिहानैदेखि बूढानीलकण्ठ, उपत्यकाका चार नारायणसहित देशभरका विष्णु मन्दिरहरूमा भक्तजनको भीड लागेको छ। एकादशीमा चामलबाट बनेका परिकार नखाई रोटी, ढिँडोजस्ता फलाहार खाने गरिन्छ।
तुलसीको धार्मिक मात्र नभई वैज्ञानिक महत्त्व पनि छ। तुलसीले अक्सिजन प्रदान गर्नुका साथै विभिन्न रोगको औषधिका रूपमा प्रयोग हुन्छ। तुलसीको मोठ भएका स्थानमा रोग सार्ने कीटाणु नआउने र वास्तु दोष हट्ने विश्वास छ। वैज्ञानिक रूपमा तुलसीले शुद्ध हावा प्रदान गर्ने तथ्य पुष्टि भएको छ।
चार महिनासम्म विधिपूर्वक पूजा गरिएको तुलसीलाई कार्तिक शुक्ल एकादशी अर्थात् हरिबोधिनी एकादशीमा दामोदरसँग विवाह गराउने वैदिक परम्परा छ। सो दिन अग्निस्थापना र हवनसहित चतुर्मासा व्रतको उद्यापन गरिन्छ।
