काठमाडौं– हिन्दू धर्मावलम्बीले सर्वाधिक मान्ने भगवानका रुपमा श्रीकृष्ण हुन्। जसले महाभारतमा पाण्डवको जीतलाई अधर्ममाथि धर्मका लागि संघर्ष रहेको बताएका थिए।

राम मर्यादाको कसीमा रहेका भगवान थिए भने कृष्ण धर्मका निम्ति मर्यादाको कसीमा बस्न हुन्न भन्ने मान्यताका मानक पनि बनेका छन्।
श्रीकृष्ण जन्माष्टमी हिन्दू धर्म मान्ने सबैले श्रद्धाका साथ मानाउने गर्छन्।

भगवान श्रीकृष्णको जन्म कथा हिन्दू धर्मको सर्वाधिक पूजनीय र रोचक प्रसङ्गहरूमध्ये एक हो। उहाँको जन्म महाभारत, विष्णु पुराण, भागवत पुराण लगायतका ग्रन्थहरूमा विस्तारपूर्वक वर्णन गरिएको छ। उहाँलाई विष्णुको आठौँ अवतार मानिन्छ, जसको उद्देश्य पृथ्वीलाई अधर्म, अत्याचार र दुष्ट शक्तिहरूबाट मुक्त गराउनु थियो।

द्वापर युगमा मथुराको राज्यमा राजा उग्रसेन शासन गर्थे। तर उनको छोरा कंश अत्यन्त महत्वाकांक्षी, कठोर र निर्दयी स्वभावको थियो। कंशले आफ्नै बुबालाई कारागारमा हालेर राज्य हत्याएर अधिनायक बने। उसले प्रजा र सज्जनहरूमाथि अत्याचार सुरु ग¥यो। अधर्म र अन्यायको यस्तो घना अन्धकार फैलँदा देवता र ऋषिहरूले भगवान विष्णुसँग प्रार्थना गरे कि पृथ्वीलाई अत्याचारबाट मुक्त गर्न उहाँ अवतार लिनुहोस्।

कंशकी बहिनी देवकीको विवाह यदुवंशी राजकुमार वसुदेवसँग भयो। विवाह समारोहमा कंश स्वयं देवकीलाई रथमा राखेर वसुदेवको घरसम्म पु¥याउन निस्कियो। तर बाटोमै एक दैवी आवाज गुञ्जियोः

“हे कंश! तेरो बहिनी देवकीको गर्भबाट जन्मिने आठौँ सन्तान नै तेरो मृत्युको कारण हुनेछ।”

यो वचन सुनेर कंशको अनुहार रातो भयो। ऊ क्रुद्ध भई तुरुन्तै बहिनी देवकीलाई मार्न खंजर निकाल्यो। वसुदेवले हात जोड्दै प्रार्थना गरे, “हे राजन! देवकी तिम्री बहिनी हुन्, उनलाई मार्नु अधर्म हुनेछ। तर तिमी नडराऊ, हामीले जन्मने प्रत्येक सन्तानलाई तिमीलाई बुझाइदिने वचन दिन्छौँ।” कंशले यो शर्त स्वीकार ग¥यो र उनीहरूलाई कारागारमा थुन्यो।

कारागारमै देवकीले पहिलो सन्तान जन्माइन्। वसुदेवले वचनअनुसार शिशुलाई कंशलाई बुझाए। कंशले निर्दयतापूर्वक बालकलाई पिटेर हत्या ग¥यो। यसरी एकपछि अर्को गरी छ वटा सन्तानहरूको हत्या गरियो। सातौँ गर्भमा विष्णुको अंश ष्लअबचलबतभ भई बालकको रूपमा अवतार लिनुहुन्थ्यो। तर योगमायाले गर्भलाई देवकीबाट निस्केर वसुदेवकी अर्की पत्नी रोहिणीको गर्भमा स्थानान्तरण गरिदिइन्। यसरी सातौँ सन्तान बलराम (संकरशन) गोकुलमा जन्मिए।

देवकीको आठौँ गर्भ विष्णु स्वयंले धारण गर्नुभयो। समय पुगेपछि भाद्रपद कृष्णाष्टमीको मध्यरात्रि, घोर अन्धकार र वर्षात्बीच भगवान विष्णु चतुर्भुज रूपमा कारागारमा प्रकट हुनुभयो। उहाँले शंख, चक्र, गदा र पद्म धारण गर्नुभएको थियो। देवकी–वसुदेव दम्पती भगवानको दिव्य रूप देखेर विस्मित भए र पूजा गरे। भगवानले भन्नुभयो,

“अब म तिमीहरूको पुत्र कृष्णको रूपमा जन्मिन्छु। मेरो बाल रूपलाई गोपग्राम गोकुलमा पु¥याएर यशोदा र नन्दलाई सुम्प देऊ। उनीहरूको नवजात कन्यालाई लिएर यहाँ ल्याउ।”

त्यसपछि भगवानले आफ्नो रूप परिवर्तन गरी साधारण बालकको रूपमा परिणत हुनुभयो।

जन्म क्षणमै चमत्कार भए। कारागारका सबै ताल्चा आफैं खुल्न थाले, पहरेदारहरू गाढा निद्रामा परे, बन्धन आफैं टुटे। वसुदेवले बालकलाई टोकरीमा राखेर यमुना नदीतिर लागे। त्यो रात आकाशमा बादल गर्जिरहेका थिए, तर वसुदेवलाई रोक्ने शक्ति कसैमा थिएन।

यमुना नदी उफ्रिँदै बगिरहेको थियो। वसुदेव टोकरीमा बालक राखी नदी पार गर्न लाग्दा पानी कम्मरसम्म पुग्यो। बीचमा नदी अझै उफ्रियो, तर शेषनाग प्रकट भई आफ्नो विशाल फण फैलाएर बालकलाई वर्षा र जोखिमबाट बचाए। यसरी वसुदेवले सुरक्षित तरिकाले गोकुल पुगेर बालकलाई यशोदा–नन्दको घरमा राखे।

यशोदाले त्यतिखेर पनि एक बालिका जन्माएकी थिइन्। वसुदेवले कृष्णलाई त्यहाँ राखी बालिकालाई लिएर पुनः कारागार फर्के। सबै ढोका फेरि आफैं बन्द भए, पहरेदारहरू जुरुक्क उठे र बच्चाको रोदन सुने। तत्कालै कंशलाई खबर गरियो। कंशले सोचे, “अब मेरो मृत्यु सुनिश्चित छैन, कारण भविष्यवाणी त आठौँ सन्तानबारे थियो।” उसले क्रुद्ध भई बालिकालाई ढुंगामा बजारेर मार्न खोज्यो।

तर बालिका अचानक देवी महाकालीको रूपमै आकाशमा प्रकट भइन् र भनिन्, “हे मूर्ख कंश! तिमीले जसलाई मार्न खोज्दैछौ, तिम्रो मृत्यु त पहिल्यै जन्मिसकेको छ र गोकुलमा पलाइरहेको छ।”

त्यसपछि देवी अन्तध्र्यान भइन्।

यसरी कृष्ण गोकुलमा नन्द र यशोदाका सन्तानका रूपमा हुर्कन थाले। उहाँको दिव्य लीलाले गोकुलभरि आनन्द र उत्सव छायो। अर्कोतर्फ, कंश निरन्तर डरमा बाँच्न थाल्यो र बालक कृष्णलाई मार्न विभिन्न असुरहरू पठायो, तर सबैलाई कृष्णले नष्ट गर्नुभयो।

भगवान श्रीकृष्णको जन्म केवल एउटा मानवीय घटना थिएन, त्यो अधर्ममाथि धर्मको विजयको घोषणा थियो। कारागारको अन्धकारमा जन्मिए पनि उहाँले विश्वलाई उज्यालो दिनुभयो। उहाँको जन्मकथाले देखाउँछ कि जब अधर्म बढ्छ, तब परमात्मा कुनै न कुनै रूप धारण गरेर सज्जनहरूको रक्षाका लागि अवश्य अवतार लिन्छन्।

यसरी भगवान श्रीकृष्णको जन्म कथा करिब ७५० शब्दमा संक्षेपमा प्रस्तुत गरियो, जसले धर्म, विश्वास र भक्ति सबैलाई प्रेरित गर्ने अमर सन्देश दिन्छ।