मोरङको विराटनगरस्थित जिल्ला कारागारका कैद भुक्तान गरिरहेका विराटनगर–१० निवासी ६३ वर्षीय गोपाल शर्माको शनिवार मृत्यु भयो । शुक्रवार कान दुखेर अस्पतालबाट उपचार गरी फर्किएका उनको पुनः समस्या बढेर अस्पताल लैजाने क्रममा शनिवार बिहान ७ः४० बजे मृत्यु भएपछि शर्माको मृत्यु शङ्कास्पद देखिएको आफन्त बताउँछन् । मृतकका ज्वाइँ अशोक भण्डारी ससुराको मृत्यु भइसकेपछि मात्र बिहान आफूहरूलाई खबर गरिएका कारण उनको मृत्यु शङ्कास्पद देखिएको बताउँछन् ।
जबरजस्ती करणीमा २०७१ सालयता कारागारमा कैद भुक्तान गरिरहेका उनको मृत्यु शङ्कास्पद छ । यसअघि मोरङको इटहरा घर भएका कैदी नारायण थापाको कात्तिक २४ गते मध्यरातमा मृत्यु भएको थियो । जबरजस्ती करणी मुद्दामा २०७२ साल भदौ १ गतेबाट कैद भुक्तान गरिरहेका ४३ वर्षीय थापाको मृत्यु पनि शङ्कास्पद देखिएको थियो ।
६ वर्ष भुक्तान गरिसकेका थापाको मृत्यु हुनुभन्दा अगाडि स्वास्थ्यमा कुनै समस्या आएको थिएन । तर अघिल्लो राति एक्कासि पेट दुख्ने र सास फेर्न गाह्रो भएको बताएपछि कोसी अस्पताल लैजाँदै गर्दा बाटोमै उनको मृत्यु भएको थियो । कात्तिक १६ गते थापा ‘गुन्डा नाइके’ अभिषेक गिरीलाई मोरङ कारागार ल्याउनु हुँदैन भन्दै आन्दोलनमा उत्रिएका थिए । सोही कारण गिरी पक्षका चौकीदार कार्तिक कामत नेतृत्वको टोलीले उनीलाई चरम यातना दिई मृत्युको मुखमा पुर्याएको स्रोतले जनाएको छ ।
यी त प्रतिनिधिमूलक घटना मात्र हुन् । विगत १६ महिनाको अवधिमा १८ कैदीको मृत्यु भए पनि कारागार प्रशासन मृत्युको कारणबारे अनभिज्ञ छ । आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा ११ जना र चालु आर्थिक वर्षको मङ्सिर ४ गतेसम्ममा थप सात जना गरी १८ कैदीको मृत्यु भएको कारागार कार्यालयको तथ्याङ्कमा उल्लेख छ ।
२०७७ साल साउन १५ गतेदेखि २०७८ साल मङ्सिर ४ गतेसम्ममा १८ जना कैदीको मृत्यु भएको छ । मोरङ कारागारमा २०७७ साल साउन १५ गते मोरङको केराबारी–४ का रमेश मगर, साउन १९ गते विराटनगर–१६ का विद्यानन्द मण्डल, भदौ १० गते विराटनगर–४ का निराजन यादव, भदौ १३ गते सुन्दरहरैँचा–५ का सुवर्ण सिंह तामाङको मृत्यु भएको थियो ।
असोज १४ गते अशोक राई, असोज २३ गते दिपेश महरा, असोज २९ गते शिवहाङ राई, कात्तिक १३ गते केवल कार्की, कात्तिक १८ गते सुमन दनुवार, कात्तिक ३० गते ऋषिराम भट्टराई, मङ्सिर ६ मा मोहम्मद अस्लम मियाँको मृत्यु भएको थियो ।
२०७८ सालको साउन ३० गते धरान–८ का ३० वर्षीय सुवास लिम्बु, भदौ १ गते मोरङको रतुवामाई–५ का ५२ वर्षीय धनबहादुर गुरुङ, भदौ १० मा सुनसरी रामधुनी–२ का २० वर्षीय सोम परियार, भदौ २४ गते पथरी–१० का ६० वर्षीय भीमलाल सुब्बा, कात्तिक २५ गते सुनसरी इटहरीका ४३ वर्षीय नारायण थापा, मङ्सिर ४ गते विराटनगर–१० का ६३ वर्षीय गोपाल शर्माको मृत्यु भयो । यस वर्ष नै सप्तरीबाट उपचार गर्न ल्याइएका महम्मद युसुपको मृत्यु भयो ।
२०७७ साल साउन १५ भन्दा अगाडिको मृत्यु विवरण–तथ्याङ्क भने मोरङ कारागारसँग छैन । र, तथ्याङ्क भएकाको पनि मृत्युको कारणबारे कारागार प्रशासन अनभिज्ञ छ । मोरङ जिल्ला कारागारका निमित्त प्रमुख जेलर रामप्रसाद पोखरेल कारागारमा कैद भुक्तान गरिरहेका कैदीको मृत्यु भएपछि उनीहरूको मृत्यु के कारणले भयो भन्ने थाहा नहुने बताउँछन् । हालसम्म मोरङ कारागारमा मृत्यु भएका कैदीको पोस्टमार्टमसमेत भएको छैन ।
तर चौकीदारको चरम यातनाबाट अधिकांश कैदीको मृत्यु हुने गरेको स्रोत बताउँछ । चौकीदारले मागेको रकम नदिएमा रातभरि यातना दिने र कुटपिट गर्नेसम्मका घटना कारागारमा हुन्छ । झन्, पछिल्लो समय गुन्डा नाइके अभिषेक गिरीको विपक्षी कैदीलाई यातना दिने क्रम बढ्दा उनीहरू मृत्युको सिकार हुने गरेको स्रोतको दाबी छ । गिरीलाई मोरङ कारागार फर्काउन हुँदैन भन्नेहरूले ज्यान गुमाउनु परेको स्रोत बताउँछ ।
अपहरण तथा शरीर बन्धक मुद्दामा कैद सजाय भुक्तान गरिरहेका गिरीको २०७४ कात्तिक २३ गते डिल्लीबजार कारागार सरुवा भएको थियो । सरुवाअघि उनी मोरङ कारागारमा चौकीदार थिए । तर कारागारभित्र कैदी बन्दीमाथि कुटपिट, बाहिर गुन्डागर्दी गर्दै अवैध रकम असुली गरेको गुनासो बढेपछि उनलाई सरुवा गरिएको थियो । अहिले पनि नेपाली काङ्ग्रेसका नेताहरूको इन्ट्रेसमा उनी मोरङ फर्किने तयारीमा छन् ।
दुई सय ५० जनाको मात्रै क्षमता भएको मोरङमा अहिले नौ सय ५८ जना कैदी बन्दी रहेका छन् । कारागारमा अहिले झन्डै चार गुणा बढी कैदी बन्दीलाई कोचाकोच गरेर राखिएको छ । नौ सय ५८ मध्ये अधिकांश कैदी अभिषेकको विपक्षीमा रहेको स्रोत बताउँछ । शुक्रबार उनका विपक्षमा देखिएका केही कैदीले अभिषेकलाई मोरङ ल्याउन नहुनेभन्दै हस्ताक्षरसहितको पत्र बुझाएको निमित्त जेलर पोखरेल बताउँछन् ।
नामुद अपराधी गिरी मोरङ कारागार आउन बल गरिरहँदा कैदी बन्दीले असुरक्षित महसुस गरिरहेका छन् । सरकारकै नेतृत्व गरेको दल नेपाली काङ्ग्रेसका नेताको दबाब र गृहमन्त्री बालकृष्ण खाँणको ठाडो निर्देशनमा गिरीलाई काठमाडौँको डिल्ली बजार कारागारबाट गत भदौ १७ गते पहिलो पटक मोरङ सरुवा गरिएको थियो । तर यहाँका कैदी र उनीहरूका आफन्त विरोधमा उत्रिएपछि अभिषेक हाल सप्तरी कारागारमा छन् ।
